Gdańsk Oliwa - ponad 800 lat Katedry Oliwskiej
Z dziennika podróży Michała (dzień piąty – zwiedzamy Katedrę Oliwską i ZOO ) :
Z Gdyni SKM-ką przemieszczamy się szybko do Gdańska Oliwy. Czas biegnie szybko a tyle jeszcze chcemy zobaczyć. Jesteśmy w Oliwie a więc trochę historii :
" Historia po raz pierwszy odnotowała istnienie Oliwy pod koniec XII wieku. Wtedy zaproszeni przez pomorskiego księcia cystersi założyli w małej wiosce klasztor, który z czasem stał się ważnym ośrodkiem religijnym na Pomorzu Gdańskim. Wraz z sekularyzacją opactwa w 1831 roku wciąż niewielka Oliwa straciła gwałtownie na znaczeniu. Rozrastając się nabrała charakteru miejscowości uzdrowiskowej. W 1926 roku pocysterski kościół i klasztor rozpoczął się nowy okres świetności stając się siedzibą gdańskiego biskupa. W tym samym czasie Oliwa została przyłączona do Gdańska kończąc samodzielny byt. "
Przemieszczamy się uliczkami starej Oliwy mijając kamieniczki z początku XX w. Kierując się ku słynnej Katedrze Oliwskiej przechodząc przez Park Oliwski :
" Pierwszy park w tym miejscu istniał już w XV w. ale obecny zespół ogrodowo-pałacowy powstał w I połowie XVIII wieku dzięki inicjatywie opata Jacka Rybińskiego . Ukształtowany został na wzorach francuskiej sztuki ogrodowej baroku. Uznaje się, że projekt założenia ogrodowego został wykonany przez ogrodnika Hentschla, a bezpośrednim wykonawcą był Kazimierz Dębiński, który projektował również ogrody u Izabeli Czartoryskiej-Lubomirskiej w Wilanowie.
Na osi północ-południe od strony południowej Pałacu Opatów rozpościera się najpiękniejsza i najbardziej reprezentacyjna część ogrodu- trawiasty dywan ze wzorami z nisko formowanego, ciętego bukszpanu, ozdobiony na narożach stożkami strzyżonych cisów "
Dochodzimy do Katedry. Prezentowany jest krótki koncert słynnych organów oliwskich. Po wysłuchaniu w ciszy i zadumie nad 800 letnią historią zwiedzamy Katedrę :
" Sprowadzeni w 1186 roku cystersi zbudowali w Oliwie (około 1200 roku) niewielkie murowane oratorium - późniejszy kościół klasztorny. Pomimo zniszczeń związanych z napadami Prusów (1224, 1234) i Krzyżaków (1243, 1247, 1252) kościół nieustannie się powiększał, aż w trakcie odbudowy po wielkim pożarze w 1350roku rozrósł się do dzisiejszych rozmiarów.
W 1577 roku klasztor został zniszczony przez gdańskich żołnierzy - ocalały tylko mury kościoła, dlatego też bodaj całe wyposażenie katedry pochodzi z późniejszych czasów.
Po kasacie opactwa w 1831 roku kościół klasztorny stał się kościołem parafialnym.
W latach 1909-1910 przeprowadzono prace konserwatorskie oraz przebito wejście w ścianie północnej i zbudowano tam pseudobarokową kruchtę.
W 1925 roku stał się katedrą - siedzibą Biskupa Gdańskiego.
W 1976 roku katedra otrzymała tytuł Bazyliki Mniejszej, a w 1992 roku została podniesiona do rangi Archikatedry.
Do wnętrza katedry wchodzimy przez portal , przez rokokową obudowę (z 2 połowy XVIII wieku), pod balkonem chóru, na którym znajdują sie organy..
Z prawej, południowej strony katedry znajdują się budynki dawnego klasztoru - obecnie należące do Gdańskiego Seminarium Duchownego. Także znajdująca się w murach klasztornych część ogrodu klasztornego należy do Seminarium (pozostała część należy do parku oliwskiego).
Do katedry prowadzi barokowy portal z piaskowca ufundowany w 1688roku przez opata Michała Halickiego, o czym przypomina herb opata umieszczony nad wejściem.
Nad herbem znajduje marmurowa tablica wymieniająca patronów oliwskiego opactwa i kościoła oraz wspominająca konstrukcję portalu i dokonane w 1771 roku ozdobienie fasady świątyni.
Nad portalem można zobaczyć witrażowe okno, a jeszcze wyżej monogramy Maryi i Jezusa, kartusz z datą: 1771 i barokowe hełmy (zrekonstruowane po zniszczeniach wojennych i zamontowane w 1971) na ośmiokątnych wieżach.
Na prawej wieży umieszczono tablicę upamiętniającą nadanie przez papieża Pawła IV w 1976 roku tytułu Bazyliki Mniejszej.
Kościół zgodnie z regułą cysterską jest pomalowany na biało. Tylko żebrowane sklepienie przyozdobione jest złocistymi gwiazdkami, a wsporniki żeber - kolorowymi herbami dobroczyńców kościoła.
Na ścianach nawy głównej umieszczono obrazy (13 dużych i 10 małych) ze scenami z Nowego Testamentu i z życia św. Bernarda oraz portrety Apostołów, pochodzące z XVII i XVIII wieku. Niżej, na filarach, zawieszono w 2009 roku 14 obrazów Dr0gi Krzyżowej (zastępując stacje Drogi Krzyżowej z 1948 roku).
W podłodze nawy głównej znajdowało się kilka płyt nagrobnych. Te, które jeszcze można było ocalić przed zatarciem przeniesiono do nawy południowej .
Nawa północna znajduje się po lewej stronie kościoła - patrząc w kierunku ołtarza. Tak jak nawa główna liczy dziesięć przęseł długości, a nakryta jest sklepieniem gwiażdzistym - czteroramiennym. Oświetla ją osiem zamkniętych ostrymi łukami okien. W posadzce nawy znajduje się kilka płyt nagrobnych, lecz tylko niektóre z nich nie są zatarte.
Na samym początku nawy północnej, przy zachodniej ścianie, znajduje się grobowiec rodziny Kosów . Grobowiec powstał w warsztacie Wilhelma van der Blocka. Rzeżby na grobowcu przedstawiają rodzinę Kosów: Mikołaja Kosa (zm. 1599) wraz z małżonką Justyną z Konarskich oraz ich synów: Andrzeja i zmarłego w dzieciństwie Jana..
Wzdłuż północnej ściany nawy ustawione są boczne ołtarze i renesansowe ławy z XVII wieku. Także z lewej strony, pomiędzy bocznymi ołtarzami znajduje się Pieta ( z 1910 roku i feretron - Matka Boska Oliwska z 1788 roku.
Za pierwszym z bocznych ołtarzy (ołtarz Wszystkich Świętych) znajduje się Kaplica św. Jana Nepomucena zwana też Kaplicą Chrzcielną . Została dobudowana do nawy pólnocnej w latach 1610-1612. Natomiast jej rokokowy wystrój pochodzi z 1745 roku. W głównym polu ołtarza znajduje się obramowana skręconymi kolumnami (i rzeźbami świętych Floriana i Wacława) płaskorzeźba z białego stiuku przedstawiająca św. Jana Nepomucena klęczącego przed Matką Boską z Dzieciątkiem.
Na południowej (prawej) ścianie nawy umieszczono w 1970 roku płyty nagrobne , wyjęte z posadzki katedry dla zabezpieczenia przed zatarciem. Są to płyty nagrobne opatów i protektorów klasztoru żyjących w XVII i XVIII wieku.
Obok jednego z tych wejść (zachodniego) umieszczono na ścianie epitafium pierwszego gdańskiego biskupa - Edwarda O'Rourke. Obejście wokół prezbiterium czyli ambit zbudowane zostało w XIV wieku. Dawniej w ścianie pomiędzy prezbiterium a ambitem przebite były okna, ale zamurowano je w XVII wieku.
Po wejściu do ambitu od strony południowej możemy zobaczyć na wewnętrznej ścianie nagrobek podkomorzego Jerzego Konstantego Hülsena ufundowany przez jego syna. Nagrobek wykonany w 1760 roku z piaskowca, ma formę obelisku z herbem i popiersiem zmarłego, ustawionego na postumencie z marmurową tablicą.
Przy ścianie zewnętrznej ambitu znjadują się liczne ławy i boczne ołtarze (ufundowane w XVII wieku). Pomiędzy nimi ustawiony jest mały baldachim pochodzący z pierwszej połowy XVII wieku oraz wielki baldachim . Tradycja klasztorna mówi, iż ten drugi został osobiście wyhaftowany przez szwedzką królową Krystynę (1628-1689) jako symboliczna rekompensata za zniszczenia dokonane w Oliwie przez Szwedów. Podniebienie baldachimu przedstawia herb Oliwy oraz datę 1716, która ma być datą sprowadzenia baldachimu do Oliwy.
Dalej w ścianie wewnętrznej znajdują się drzwi prowadzące do prezbiterium (zwykle zresztą zamknięte).
Po stronie zewnętrznej widać schody. Pod nimi znajduje się krypta grobowa biskupów gdańskich. W krypcie umieszczono szczątki opata Adama Trebnica (który umarł w opini świętości) oraz zmarłych biskupów gdańskich (wszystkich oprócz bpa Carla Marii Spletta).
Nad kryptą znajduje się kaplica św. Krzyża zwana też kaplicą opacką .
Kaplica pochodzi z drugiej połowy XIV wieku, natomiast jej wystrój z wieku XVIII. Prowadzą do niej schody, ale wejście zamknięte jest barokową kratą z XVIII wieku. Owalna kaplica przykryta jest kopułą zwieńczoną latarnią. Wnętrze kaplicy ozdobione jest barwnymi stiukami. Najważniejszy jest oczywiście ołtarz ozdobiony rzeźbami tworzącymi grupę Ukrzyżowania.
W głębi prezbiterium znajduje się ołtarz główny ufundowany przez opata Michała Antoniego Hackiego w 1688 roku.
Na marmurowym cokole (wysokim na 1,80 m) ustawiono półkoliście 14 siedmiometrowych kolumn z piaskowca. W środku kolumnady znajduje się obraz Andrzeja Stecha przedstawiający Maryję i św. Bernarda jako orędowników oliwskiego opactwa.
Na kolumnach spoczywa belkowanie przyozdobione wielkim kartuszem z herbem opata Hackiego pośród 16 mniejszych kartuszy ozdobnych.
Powyżej mieści się stiukowe przedstawienie niebios pełne figur aniołów oraz postaci Starego i Nowego Testamentu. W centrum kompozycji znajduje się witraż przedstawiający Trójcę Świętą - jest to powojenne dzieło wykonane wg projektu Zofii Baudouin de Courtenay w miejsce zniszczonego w 1945 roku.
Po lewej stronie ołtarza znajduje się tabernakulum z 1735 roku.
Dalej znajdują się renesansowe stalle (fundacja opata Dawida Konarskiego. Dębowe, dwupoziomowe ławy są pozostałością po zespole ław klasztornych.
Na ścianach prezbiterium znajdują sie malowidła (przedstawiające fundatorów i dobroczyńców klasztoru (ksiąząt pomorskich, królów Polski oraz Wielkiego Mistrza von Knipprode i margrabiego brandenburskiego Waldemara).
Starsze malowidła, naścienne, (wykonane w latach 1583-1587 z inicjatywy opata Kacpra Geszkaua) przykryte są tablicowymi obrazami autorstwa Hermanna Hahna, który na nowo opracował portrety po 1613 roku.
Pośrodku prezbiterium znajduje się wejście do krypty grobowej kryjącej szczątki zakonników i niektórych książąt pomorskich.
Obok płyty przykrywającej kryptę stoi współczesny ołtarz pełniący rolę głównego ołtarza katedry. "
Dnia by mało, aby zobaczyć to wszystko a jeszcze wizyta w ZOO:
W zoo w Oliwie można obejrzeć wiele ciekawych gatunków zwierząt, podziwiać uroki krajobrazu, przejechać się ciuchcią retro (szczególnie lubiane przez najmłodszych), odbyć przejażdżkę na koniu. Ogród zoologiczny zapewnia wiele atrakcji dzieciom. W "Małym zoo" zwierzęta można nie tylko oglądać, ale dotknąć, pogłaskać i nakarmić. Zwierzęta są zazwyczaj okazami osieroconymi, odrzuconymi przez stado. Gdy stają się dorosłe, nie chcą wracać i zostają między ludźmi. Szczególnie dużym powodzeniem cieszy się lama Dzidek oraz świnia wietnamska Hiacynta. W zoo znajduje się również park linowy "Małpi Jar".
Dzień kończymy udając się do Sopotu do Aqua Parku. Po godz. 22:00 jesteśmy na kwaterze.
Michał Krajnik
