Tarnów - najlepsze atrakcje wielokulturowej perły renesansu
Zapraszam Was dzisiaj do przepięknego Tarnowa, który uchodzi za polską perłę renesansu. Nie ma w tym żadnej przesady, poza Krakowem to właśnie Tarnów szczyci się największą liczbą zabytków architektury w całej Polsce południowej. Warto więc, by tą perłę wyciągnąć z cienia Krakowa, od którego leży ledwie 80 km.
Ciekawostki Tarnowa
To urocze miasto ma bardzo długą i bogatą historię, przeplataną wątkami i mniejszościami wielu europejskich narodów, ale zanim słów kilka o dziejach Tarnowa, przedstawię kilka ciekawostek, których tutaj nie brakuje.
Czy wiesz, że Tarnów to polski "Biegun Ciepła"? Jesienią ta informacja może być przydatna 🙂 To również jedyne miejsce w Polsce, gdzie znajdziesz grający pomnik kataryniarza. Tarnowski kataryniarz ma wysokość 2,5 metra i stoi w miejscu, gdzie przed II wojną światową faktycznie grywał kataryniarz.
Wątek ten pojawia się też na nowej wystawie w Muzeum Historii, gdzie po skasowaniu biletów we wszystkich kasownikach, wysłuchasz hymnu kataryniarza 🙂 Świetne nawiązanie do historii, a przy tym aktywizująca zabawa, chciałoby się powiedzieć dla dzieci, ale dorośli mają przy tym równie dużo frajdy 🙂
Warto też wspomnieć, że w tarnowskiej Bazylice Katedralnej podziwiać można największe europejskie dzieła sztuki rzeźbiarskiej - monumentalne, kilkunastometrowe, gotycko-renesansowe pomniki nagrobne Tarnowskich oraz barokowy Ostrogskich. Robią kolosalne wrażenie i choć niejedną katedrę w Polsce już zwiedzaliśmy, to nie mogłam oprzeć się urokowi i ogromowi tarnowskiej katedry, która stanowi Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej. Sam Papież Jan Paweł II bywał tu nieraz i ulubił sobie to miejsce!
Jego pomnik, jako jeden z pierwszych w Polsce, a nawet na świecie pomników Papieża Polaka stanął w 1981 roku pod Katedrą w Tarnowie. Po przeciwnej stronie majestatycznej bazyliki warto zajrzeć na bardzo urokliwy Zaułek z najstarszym kamiennym budynkiem w mieście i odwiedzić Muzeum Diecezjalne. Koniecznie skorzystaj z zaproszenia i przekrocz progi tarnowskiej katedry.
Nie każdy też wie, skąd wzięła się nazwa Tarnowa! Ano od tarninowych krzewów, które, jak podaje słynny kronikarz Jan Długosz, gęsto porastały Górę Św. Marcina. Do dziś znajdziesz tutaj te krzewy z granatowymi owocami, a jako pamiątki z Tarnowa, możesz zabrać ze sobą nalewkę zwaną tarninówką, herbatę o tej samej nazwie i przepiękne, granatowe korale nawiązujące do owoców tej rośliny!
Krótko o historii Tarnowa
Tak krótko to się nie da, jeśli wiadomo, że w miejscu tym osiedlali się już łowcy reniferów w epoce lodowcowej 🙂 W X wieku na Górze Św. Marcina stał już na pewno gród plemienny Wiślan, ale historia samego Tarnowa jako miasta zaczyna się w 1330 roku, kiedy król Władysław Łokietek nadał Spycimirowi Leliwicie akt lokacyjny miasta Tarnowa oparty na prawie magdeburskim.
Był to wojewoda krakowski uważany za protoplastę rodu Tarnowskich. Wkrótce Specymir na Górze Św. Marcina wybudował okazały zamek obronny, złożony z zamku górnego i dolnego. Jego mury w bardzo niewielkim stopniu zachowały się do dziś. Nie są imponujące, za to widok z zamkowej góry jest całkiem przyjemny 🙂
Długo miastem władali Tarnowscy i już wtedy było to miejsce otwarte na przybyszów z innych krajów, co przełożyło się na wielokulturowość Tarnowa. Prócz Polaków mieszkali tu przez stulecia Żydzi, Romowie, Niemcy, Ukraińcy, Austriacy, a nawet Szkoci. Ślady innych wyznań i kultur znajdujemy tu na każdym kroku, symboliczna jest Brama Seklerska imienia Józefa Bema i Sandora Petöfiego, pod którą zjeżdżają każdego roku Węgrzy.
Naprzeciw mieści się Muzeum Etnograficzne z wystawą o Romach, skąd wyjeżdża co roku cygański tabor podczas letniego święta o nazwie Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów. Są też zabytki żydowskie, ale o tym później.
Ratusz i Galeria Sztuki Dawnej
Największy rozkwit miasta nastąpił w XVI wieku, za czasów hetmana wielkiego koronnego Jana Amora Tarnowskiego. Wtedy to właśnie powstały, albo zostały przebudowane słynne tarnowskie zabytki, tak urzekające dziś swym wyglądem. Wśród nich na plan pierwszy wybija się cudny ratusz z renesansową attyką, unikatowym portalem i jednym z najstarszych w Polsce mechanizmów zegara, ręcznie nakręcanego. Nie można przejść koło niego obojętnie, a dodatkowo we wnętrzach kryje oddział Muzeum Okręgowego - Galerię Sztuki Dawnej.
Co prawda wieża aktualnie jest niedostępna z powodu koronawirusa (X 2020), ale wystawa również się broni 🙂 Największa sala w Ratuszu zachwyca, to Sala Pospólstwa, mnie szczególnie ujęła stropem, na które zawsze zwracam uwagę! Poza tym zobaczysz tu zbrojownię sarmacką, salę łowiecką, najpiękniejszą damę ówczesnej Europy, serwis ptaszkowy i inne ciekawostki.
Renesansowe kamienice i Muzeum Historii
Inne elementy renesansowego szlaku Tarnowa to oczywiście kamienice stojące przy rynku. Wspaniale zrewitalizowane, stanowią niemałą ozdobę głównego placu i tym samym wizytówki miasta. Niegdyś niemal wszystkie podcieniowe, z przeznaczeniem na handel, dziś tylko wybrane zachowały te charakterystyczne podcienia, przyciągające uwagę. Właśnie w jednej z takich podcieniowych kamienic mieści się Muzeum Historii Tarnowa i Regionu - kolejny oddział Muzeum Okręgowego.
Tutaj od niedawna dostępna jest nowa wystawa, która bardzo mi się spodobała, to połączenie starego i nowego, tradycji i technologii. Tradycją jest wspaniała sama w sobie kamienica, jej architektura, stare mury, odsłonięte malowidła, zaś technologia to ciekawostki, które z pewnością przybliżą to miejsce młodszemu pokoleniu, a przy tym w interesujący sposób mówią o historii miasta. To właśnie tutaj bilety kasuje się w specjalnych kasownikach, by na końcu usłyszeć hymn kataryniarza.
Stary Cmentarz w Tarnowie
Skoro bogata jest historia miasta, to znalazła ona oczywiście odzwierciedlenie również w mogiłach. Przy dzisiejszej ulicy Narutowicza powstał już około 1787 roku cmentarz dobrze zachowany do dziś. To jeden z najstarszych zachowanych i użytkowanych do dziś cmentarzy w Polsce, ma ponad 200 lat i jest starszy nawet od warszawskich Powązek i krakowskiego Cmentarza Rakowickiego. Najstarsze zachowane tu nagrobki pochodzą z końca XVIII wieku. Miejsce ma niesamowity klimat.
To nekropolia narodowa, spoczywają tu bohaterowie i żołnierze powstań, wojen i innych znaczących wydarzeń dla historii i niepodległości Polski! Ponadto odnaleźć tu można groby ważnych postaci dla Tarnowa, m.in. przedstawicieli rodu Sanguszków, w listopadzie zwykle można przez cały miesiąc odwiedzić ich kaplicę nagrobną. Na Starym Cmentarzu w Tarnowie znajduje się też pomnik ofiar Rabacji zwanej "Rzezią Galicyjską".
Miała miejsce w lutym 1846 roku i pochłonęła ponad 1000 ofiar. Są to głównie ziemianie, bowiem gdy szlachta galicyjska przygotowywała kolejne powstanie przeciw austriackiemu zaborcy, starosta tarnowski Joseph Breinl podpuścił chłopów przeciw szlachcie. Na czele rabacji stanął chłop Jakub Szela. Mordowali oni mieszkańców okolicznych dworów i zwozili do Tarnowa, aby otrzymać zapłatę za wymordowanych. Rannych dobijano, bo cena za zamordowanego była wyższa niż za żywego. Taka smutna część historii Tarnowa.
Żydzi w Tarnowie i kirkut
Nie jedyna, podobne tragedie przeżywali Żydzi w czasie II wojny światowej. W 1939 roku Tarnów liczył 56 tys. mieszkańców, z czego aż 45 % stanowili Żydzi. To około 25 tys. osób, a kiedy w 1940 roku z rozkazu Niemców utworzono w Tarnowie dzielnicę żydowską, zwieziono tu jeszcze Żydów z okolicy. Ostatecznie stłoczono tutaj ponad 30 tys. osób! W czerwcu 1942 roku hitlerowcy rozpoczęli likwidację tej dzielnicy.
Zaledwie w ciągu tygodnia wymordowali połowę tej ludności. Na tarnowskim rynku wymordowali 3 tysiące z nich. Podobna liczba zginęła na żydowskim cmentarzu. Inni zostali wymordowani w pobliskim lesie Buczyna. Tysiące Żydów zostało wywiezionych do obozu zagłady w Bełżcu.
Tak duża społeczność miała w Tarnowie swe miejsca modlitwy, nauki, rytualnej łaźni i oczywiście wiecznego spoczynku. Tarnowski cmentarz żydowski czyli kirkut przy ulicy Szpitalnej to jeden z najstarszych i najlepiej zachowanych cmentarzy żydowskich w całej Polsce. Został założony prawdopodobnie już w połowie XVI wieku, pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1581.
Mimo, że został zdewastowany przez Niemców, jest dziś ogromny i uporządkowany. Nie wiadomo dokładnie ile liczy macew, różne liczby padają w różnych źródłach, ale jest to nawet 6 tysięcy! Najstarsze pochodzą z XVII stulecia! Jedno jest pewne, to miejsce działa na wyobraźnię, a prócz zachowanych nagrobków kryje zbiorowe groby Żydów z czasów II wojny światowej.
Wymowny jest pomnik stojący niedaleko za bramą główną (brama to kopia, oryginalną bramę podarował prezydent Lech Wałęsa Muzeum Holocaustu w Waszyngtonie). Pomnik postawili wymordowanym Żydom Ci, którzy ocaleli. Niewiele ocalałych Żydów zostało, ale w 1946 roku, 11 czerwca, postawili pomnik w 4. rocznicę "pierwszej akcji likwidacyjnej".
Pomnik to kolumna z ułamanym wierzchołkiem, który ma mówić o tragicznie przerwanym życiu. Sama kolumna wyciągnięta została z gruzowiska po zniszczonej Synagodze Nowej. To jej jedyny zachowany fragment!
Bima i Stara Łaźnia
Stała też w Tarnowie Synagoga Stara, główna żydowska świątynia w mieście od XVI wieku. I ją zniszczyli hitlerowcy, a jedyny jej ślad to Bima znajdująca się dziś przy ulicy Żydowskiej. Skwer Starej Synagogi to jedno z miejsc pamięci Żydów w Tarnowie, ładnie zrewitalizowane, z tablicami informacyjnymi, stanowi scenerię licznych koncertów i spotkań kultur.
Zapytacie czy w Tarnowie w takim razie zachował się jakiś żydowski budynek w całości? Oczywiście, niedaleko Rynku, naprzeciw pomnika Bema stoi dawna rytualna mykwa. Stara Łaźnia żydowska mieści dziś restaurację o tej samej nazwie, nadana zresztą przez Magdę Gessler podczas Kuchennych Rewolucji. Mieliśmy przyjemność poznać właściciela Krzysztofa i w menu degustacyjnym zasmakować kilku ciekawych dań kuchni żydowskiej, galicyjskiej, ale i cygańskiej. Pojawił się oczywiście żydowski czulent, gęsie pipki czyli żołądki, karp po żydowsku.
Zasmakował nam również gulasz cygański, a pascha żydowska czyli sernik na zimno to niezwykle smakowity specjał jako deser. Do tego cynamonowa kawa po żydowsku. W ogóle wiele potraw smakowało tutaj cynamonem i innymi wonnymi przyprawami. Warto podążyć w taką kulinarną podróż 🙂
Wieczorny spacer
Polecam wieczorne spacery po Tarnowie, te tematyczne organizowane przez Tarnowskie Centrum Informacji, ale i te zaplanowane we własnym zakresie. Miasto jest cudownie oświetlone i zaprasza do wielu uroczych zaułków. Podczas takiego spaceru zobaczyliśmy nie tylko Rynek, Teatr, wspomnianą Bimę, ale również ulicę Goldhammera (wiceburmistrza Tarnowa żydowskiego pochodzenia) oraz pomniki: Ławeczkę Poetów, gen. Bema, Romana Brandstaettera czy Jana Szczepanika.
I tutaj kolejna ciekawostka, bowiem właśnie Jan Szczepanik, pochowany w Tarnowie, był bardzo ciekawą postacią. To wynalazca kamizelki kuloodpornej, pionier fotografii barwnej czy telewizji.
Gdzie smakować tarnowskich specjałów czyli restauracje w mieście
Wspomniałam już Starą Łaźnię, którą gorąco polecam, ale mieliśmy też przyjemność gościć w innych smacznych miejscach, o których chętnie Wam opowiem. Ciekawym bardzo miejscem jest Restauracja Różana przy ulicy Batorego 19. Mieści się w historycznym dworku, który powstał w XIX wieku. Otrzymało go w tamtych czasach od księcia Eustachego Sanguszki Państwo Kostasiów, a dziś w czarownych wnętrzach można zjeść pyszne dania ciekawej, bo złożonej kuchni staropolskiej.
Wśród nich pojawiają się ryby - sum, pstrąg ojcowski, troć czy śledź marynowany. Sum okazał się cudownie mięsisty i konkretny, poprzedzony pysznym barszczem z pierożkami gęsimi, w towarzystwie wina ze słynnej Winnicy Rodziny Steców.
Inną restauracją, do której warto wstąpić, jest Tatrzańska przy ul. Krakowskiej 1. Znajduje się niemal przy słynnej kawiarni w tramwaju, niedaleko Rynku. Elegancki wystrój dobrze komponuje się z wykwintnymi daniami jednej z najstarszych restauracji w Tarnowie. My gościliśmy tutaj na śniadaniu i tosty z avokado i rozpływające się jajka sadzone zrobiły świetną robotę. W pamięci zapadły nam też grzanki, do których podano oliwę z oliwkami i czosnkiem. W sam raz na jesienny czas... 🙂
A jeśli już mowa o śniadaniu, to muszę wspomnieć też Hotel Tarnovia, w którym spędzaliśmy noc i rano zjedliśmy pyszne śniadanie. To dobra miejscówka na odpoczynek po intensywnym zwiedzaniu Tarnowa 🙂
Piękne miejsca w Tarnowie wymieniać można bez końca, na trasie naszych spacerów pojawiło się ich jeszcze wiele, jak choćby drewniany kościółek Matki Bożej Szkaplerznej, tzw. kościółek na Burku. Stoi obok Starego Cmentarza i pochodzi prawdopodobnie z XVII wieku. Dziś to sanktuarium.
Niedaleko przepływa rzeka Wątok z ładnym mostkiem, a za nim zobaczyć można tzw. małe schody, w przeciwieństwie do dużych schodów prowadzących z Rynku pod pomnik kataryniarza.
Ciekawym miejscem rekreacji jest Park Strzelecki z dużym placem zabaw i malowniczym stawem, pośrodku którego wznosi się wysokie mauzoleum generała Bema. Po stawie pływają kaczki i łabędzie.
Czy zachęciłam Cię do odwiedzenia Tarnowa, zgłębienia jeszcze bardziej jego niezwykle interesującej historii?? Zobaczenia na żywo cudnych zabytków? Ja sama nie mam jeszcze dość, a jeśli widzieliście coś w Tarnowie, o czym nie wspomniałam, piszcie i pokazujcie w komentarzach 🙂 Chętnie poznam kolejne ciekawostki!
Informacje praktyczne
Tarnowskie Centrum Informacji
Rynek 7, Tarnów
tel. 14/ 688-90-90
https://www.it.tarnow.pl/
Muzeum Ratusz - Galeria Sztuki Dawnej, Oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie
Rynek 1, Tarnów
tel. 14/ 692-90-00
https://muzeum.tarnow.pl/
Czynne: pn i sb nieczynne
wt, śr i pt 9.00–15.00
czw 9.00–17.00, nd 11.00-15.00
Bilety: normalny 8 zł, ulgowy 5 zł, rodzinny 16 zł
Wystawy z wieżą normalny 15 zł, ulgowy 8 zł
Muzeum Historii Tarnowa i Regionu, Oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie
Rynek 20-21, Tarnów
tel. 14/ 639-08-65
https://muzeum.tarnow.pl/
Czynne: pn i sb nieczynne
wt, śr i pt 9.00–15.00
czw 9.00–17.00, nd 11.00-15.00
Bilety: normalny 8 zł, ulgowy 5 zł, rodzinny 16 zł
Kirkut w Tarnowie
ul. Szpitalna, Tarnów
tel. 14/ 688-90-90 (TCI)
Klucz na Cmentarz Żydowski w Tarnowie można wypożyczyć w Muzeum Okręgowym w Tarnowie (Rynek 3) lub w Tarnowskim Centrum Informacji (Rynek 7)
(kaucja zwrotna 20 zł)
Bilety: zwiedzanie bezpłatne
Parking: bezpłatny
Stary Cmentarz
ul. Narutowicza, Tarnów
Czynne: IV-X 7.30-22.00
XI-III 7.30-19.00
Bilety: zwiedzanie bezpłatne
Restauracja Stara Łaźnia
Plac Więźniów KL Auschwitz 1, Tarnów
tel. 14/ 692-00-39
https://laznia.tarnow.pl/
Hotel Tarnovia
ul. Kościuszki 10, Tarnów
tel. 14/ 630-03-50
https://hotel.tarnovia.pl/
Parking: płatny
